Hidden Dangers in Water Sources(ภัยร้ายที่ซ่อนอยู่ตามแหล่งน้ำ)

พยาธิใบไม้ (flucks) เป็นหนอนพยาธิ (Helminths) ที่มีรูปร่างแบนคล้ายใบไม้ (ยกเว้นพยาธิใบไม้เลือดที่มีรูปร่างเป็นทรงกระบอก) แบ่งได้ 4 กลุ่มตามที่อยู่ คือ ปอด ตับ ลำไส้ และเลือด

โรคพยาธิใบไม้ในตับ (Liver Flukes) พบได้บ่อยในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พยาธิตัวเต็มวัยอาศัยอยู่ในท่อทางเดินน้ำดีของคน สุนัขและแมว เมื่อพยาธิออกไข่ ไข่ที่ออกมาจะปนกับน้ำดีลงสู่ลำไส้แล้วออกสู่ภายนอกร่างกายโดยการปนกับอุจจาระ เมื่อไข่ตกลงสู่น้ำจะอยู่ในหอยน้ำจืดขนาดเล็ก และหลังจากนั้นตัวอ่อนจะออกจากหอยเข้าสู่ปลาน้ำจืดมีเกล็ด เช่น ปลาตะเพียน ปลาขาว ปลากระสูบ ปลาแก้มช้ำ ปลาสร้อย แต่เมื่อคนได้รับเชื้อโดยความบังเอิญ เช่น รับประทานเนื้อปลาที่ปรุงไม่สุกจะได้รับระยะติดต่อเข้าไป ทำให้มีอาการปวดท้อง ตรวจเลือดพบเม็ดเลือดขาวชนิด eosinophil สูง ตับม้ามโต พยาธิอาจทำให้ท่อน้ำดีอุดตัน ทำให้เกิดอาการดีซ่าน และสัมพันธ์กับการเกิดมะเร็งท่อน้ำดีด้วย

 โรคพยาธิใบไม้ในปอด (Lung Fluke) เป็นพยาธิที่พบได้ในสุนัข แมว หนู เสือ บริเวณป่าเขาที่มีน้ำตก ในประเทศไทยเคยมีรายงานพบระบาดที่จังหวัดสระบุรี เชียงราย เชียงใหม่ พิษณุโลก ลำพูนแม่ฮ่องสอนและจังหวัดตาก  คนติดโรคนี้โดยการรับประทานปูที่ไม่สุก เมื่อได้รับเชื้อ จะมีอาการไอ เสมหะปนเลือด เจ็บหน้าอกและอาจมีมีไข้ต่ำๆร่วมด้วย ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะมีอาการของระบบทางเดินหายใจ ปอดบวม

โรคพยาธิใบไม้ในเลือด ( Schistosomiasis) ส่วนใหญ่พบในครอบครัวที่ทำอาชีพทำงานเกษตรกรรม จับปลาตามริมลำน้ำหรือคลอง อาการแบ่งเป็น 2 ระยะ ระยะแรก จะมีตุ่มสีแดงเม็ดเล็กๆขึ้นบริเวณผิวหนัง แสบและคัน และอาจกลายเป็นตุ่มน้ำซึ่งมักมีอาการใน 12 ชั่วโมง เมื่อพยาธิสู่ร่างกายจะออกไข่ไปอยู่ตามเส้นเลือดตามอวัยวะต่างๆ เช่น พยาธิใบไม้ในเลือดชนิดที่อาศัยอยู่ในเส้นเลือดเลี้ยงลำไส้เล็กจะก่อให้เกิดอาการถ่ายเหลว อุจจาระเป็นมูกเลือด ขาดสารอาหาร ตับม้ามโต ถ้าอาศัยอยู่ในเส้นเลือดดำที่เลี้ยงกระเพาะปัสสาวะจะมีอาการปัสสาวะเป็นเลือด และสามารถพบพยาธิใบไม้ในสมองซึ่งทำให้เกิดอาการทางระบบประสาทและเสียชีวิตได้ ในปัจจุบันยา Praziquantel เป็นยาหลักที่ใช้ในการรักษาโรคพยาธิใบไม้ซึ่งได้ผลดี

โรค Swimmer's itch หรือโรค Cercarial dermatitis ซึ่งผื่นผิวหนังอักเสบที่มีสาเหตุจากการติดเชื้อจากพยาธิซึ่งมีตัวอ่อนระยะติดต่อ อยู่ตามใบไม้ ใบหญ้า และพืชต่างๆ เมื่อ สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม เป็ด นกมากินพืชน้ำที่มีระยะติดต่อเข้าไป โดยตัวพยาธิพบในหอยทากจะอาศัยอยู่ในแหล่งน้ำสะอาดตามธรรมชาติ เช่น ทะเลสาบ บ่อ บึง หลังคนไปว่ายน้ำจะได้รับเชื้อโดยไม่ได้ตั้งใจ โดยการดื่มน้ำที่มีตัวอ่อน cercaria ตัวอ่อนจะเข้าสู่กระแสเลือดและไปเจริญต่อ ในตับ สำไส้ กระเพาะปัสสาวะ

เด็กที่มีทริปไปเดินป่า เล่นน้ำตามลำธารช่วงปิดเทอม หลังขึ้นจากน้ำควรอาบน้ำล้างตัว อาจใส่ชุดว่ายน้ำที่แขนขายาว เพื่อป้องกันสัตว์ชนิดอื่นๆด้วย เช่น ทาก ปลิง การรักษาเมื่อมีผื่นให้ทายาสเตียรอยด์หรือคาลาไมน์โลชั่น และรับประทานยากลุ่มแอนติฮีสตามีนเพื่อช่วยบรรเทาอาการคัน โรคนี้สามารถป้องกันได้ โดยผู้ปกครองอาจให้ความรู้กับเด็กๆเรื่องการใช้ห้องน้ำ ไม่ถ่ายอุจจาระลงไปในแหล่งน้ำ ไม่ให้รับประทานอาการสุกๆดิบๆ สำหรับบริเวณที่มีรายงานว่ามีโรคนี้ระบาดควรป้องกันไม่ให้คนหรือสัตว์ลงไปสัมผัสกับแหล่งน้ำที่มีระยะติดต่อของพยาธิ รักษาสัตว์ที่เป็นตัวกักตุนโรค ควบคุมหอยซึ่งเป็นตัวกลางนำโรคด้วยค่ะ